Immuuntherapie is een baanbrekende behandeling die de afgelopen jaren aanzienlijke vooruitgangen heeft geboekt in de oncologie. In plaats van traditionele behandelingsmethoden zoals chemotherapie, die gericht zijn op het vernietigen van kankercellen, werkt immuuntherapie door het immuunsysteem van de patiënt te versterken, zodat dit in staat is kankercellen effectiever te herkennen en aan te vallen. Dit is met name van belang bij darmkanker, een van de meest voorkomende vormen van kanker wereldwijd. Dankzij recent onderzoek, zoals de studies geleid door Dr. Myriam Chalabi, zien we steeds meer mogelijkheden voor immuuntherapie als behandeling voor darmkanker, vooral voor tumoren die gekarakteriseerd worden door microsatelliet-instabiliteit (MSI).
Wat is immuuntherapie en waarom is het revolutionair?
Immuuntherapie verschilt van conventionele kankermethoden doordat het geen externe bestraling of chemische middelen gebruikt om tumoren te doden. In plaats daarvan stimuleert het het immuunsysteem om kanker in eigen lichaam aan te pakken. Kankercellen kunnen vaak de immuunrespons ontduiken door een aantal mechanismen die hun aanwezigheid maskeren of onderdrukken, zoals het produceren van eiwitten die de werking van immuuncellen blokkeren. Immuuntherapie richt zich juist op deze mechanismen, door bijvoorbeeld het blokkeren van zogenaamde ‘checkpoint’-eiwitten zoals PD-1 of CTLA-4, die immuuncellen uitgeschakeld houden.
De term ‘checkpointremmers’ verwijst naar medicijnen die deze remmende eiwitten blokkeren, waardoor immuuncellen zoals T-cellen hun functie kunnen vervullen en kankercellen kunnen doden. Deze benadering heeft zijn waarde bewezen bij de behandeling van verschillende kankersoorten, waaronder longkanker, huidkanker en recentelijk ook darmkanker. Wat immuuntherapie vooral zo veelbelovend maakt, is het vermogen om tumoren te behandelen die eerder moeilijk te bestrijden waren, met veel minder bijwerkingen in vergelijking met chemotherapie en bestraling.
De basisprincipes van immuuntherapie
Het immuunsysteem bestaat uit een complex netwerk van cellen en eiwitten die samen de taak hebben om lichaamsvreemde indringers, zoals bacteriën, virussen, en kankercellen, te identificeren en te elimineren. Wanneer kankercellen zich ontwikkelen, kunnen ze verschillende strategieën gebruiken om het immuunsysteem te ontwijken. Sommige kankercellen produceren eiwitten die immuuncellen onderdrukken of zelfs inactief maken, waardoor de tumor zich ongestoord kan verspreiden.
Immuuntherapie richt zich op het versterken van het immuunsysteem door deze onderdrukkende mechanismen te blokkeren. Checkpointremmers zoals nivolumab en pembrolizumab werken bijvoorbeeld door de PD-1-receptor op T-cellen te blokkeren, zodat deze cellen niet meer worden ‘uitgeschakeld’ door de tumoren. Dit stelt de immuuncellen in staat om de tumorcellen te herkennen en aan te vallen. Dit is bijzonder effectief bij tumoren die veel genetische mutaties vertonen, zoals tumoren die microsatelliet-instabiliteit vertonen.
Het verschil bij darmkanker
Darmkanker, en dan met name MSI-darmkanker, reageert bijzonder goed op immuuntherapie. MSI (microsatelliet-instabiliteit) verwijst naar een afwijking in de DNA-reparatieprocessen van kankercellen, waardoor ze een aanzienlijk aantal genetische mutaties vertonen. Deze mutaties kunnen ervoor zorgen dat kankercellen gemakkelijk door het immuunsysteem worden herkend als vreemde cellen. Darmkanker met een hoge mutatielast, zoals MSI-darmkanker, blijkt gevoeliger voor immuuntherapie omdat de genetische afwijkingen een ‘vlag’ vormen die het immuunsysteem kan detecteren.
Wat immuuntherapie bijzonder maakt bij darmkanker, is de effectiviteit bij patiënten met dit specifieke type tumor, die vaak minder goed reageren op traditionele behandelingen zoals chemotherapie. In tegenstelling tot de zware bijwerkingen die gepaard gaan met chemotherapie, biedt immuuntherapie een gerichte behandeling die het immuunsysteem activeert om de tumor aan te vallen, zonder de gezonde cellen te beschadigen. Dit resulteert in minder bijwerkingen en een effectievere behandeling bij sommige patiënten.
Resultaten van de NICHE-2 studie
Dr. Myriam Chalabi, een vooraanstaande onderzoeker op het gebied van immuuntherapie bij darmkanker, heeft in haar leidinggevende rol bij de NICHE-2 studie enkele van de meest veelbelovende resultaten gepresenteerd. Deze studie richtte zich op het gebruik van immuuntherapie bij patiënten met MSI-darmkanker, waarbij nivolumab en ipilimumab werden toegediend vóór de operatie om te kijken of dit de tumoren zou kunnen verkleinen of zelfs volledig zou kunnen elimineren.
Een innovatieve onderzoeksopzet
Wat deze studie bijzonder maakt, is de opzet waarbij immuuntherapie wordt toegepast vóór de chirurgie, in plaats van na de operatie. Normaal gesproken wordt immuuntherapie als een aanvullende behandeling gebruikt na de operatie om te voorkomen dat de kanker terugkomt. De NICHE-2 studie verschafte inzicht in de mogelijkheid om immuuntherapie als primaire behandeling te gebruiken, nog voordat de tumor chirurgisch wordt verwijderd. Het doel was om de tumoren in de vroege stadia te verminderen of zelfs volledig te elimineren, wat zou kunnen betekenen dat sommige patiënten zelfs geen operatie nodig zouden hebben.
Ongekende resultaten
De resultaten van de NICHE-2 studie waren indrukwekkend. Bij bijna 95% van de patiënten was minder dan 10% van de tumorcellen overgebleven na de immuuntherapiebehandeling. Bij ongeveer tweederde van de patiënten was de tumor zelfs volledig verdwenen, wat betekent dat zij mogelijk geen verdere chirurgische ingreep nodig hadden. Deze bevindingen hebben belangrijke implicaties voor de toekomstige behandeling van darmkanker, waarbij immuuntherapie mogelijk het standaardbehandelingsprotocol kan worden, vooral bij patiënten met MSI-darmkanker.
Vergelijking met traditionele behandelmethoden
Waarom immuuntherapie effectiever is
Chemotherapie en bestraling zijn de traditionele behandelingen voor darmkanker, maar ze brengen aanzienlijke bijwerkingen met zich mee, zoals misselijkheid, vermoeidheid, en schade aan gezonde cellen. Chemotherapie is bovendien vaak minder effectief bij tumoren met een lage mutatielast. In tegenstelling tot deze methoden, biedt immuuntherapie een meer gerichte aanpak. De behandeling stimuleert het lichaam om zijn eigen afweersysteem te gebruiken om de tumor aan te vallen, wat leidt tot effectievere behandelingen met minder bijwerkingen.
Chirurgie als aanvulling of vervanging?
Een van de belangrijkste implicaties van de NICHE-2 studie is de mogelijkheid om immuuntherapie in plaats van chirurgie te gebruiken bij patiënten die volledig opknappen van de behandeling. Dit zou de noodzaak voor invasieve ingrepen kunnen verminderen en tegelijkertijd de kans op recidieven verkleinen. Als immuuntherapie deze effectiviteit kan behouden, zou het een enorme vooruitgang zijn in de behandelstrategieën voor darmkanker, aangezien het patiënten in staat stelt sneller en met minder risico te herstellen.
Toekomstige implicaties van het onderzoek
Breder toepasbare behandelingen
Hoewel de focus van de NICHE-2 studie ligt op MSI-darmkanker, zijn de bevindingen veelbelovend voor andere soorten kanker. Onderzoekers zijn bezig met het ontwikkelen van manieren om ook andere tumoren, die misschien minder genetische afwijkingen vertonen, gevoelig te maken voor immuuntherapie. Dit kan worden bereikt door het combineren van immuuntherapie met andere behandelingen, zoals chemotherapie of gerichte therapieën, of door genetische modificatie van de tumoren om ze meer herkenbaar te maken voor het immuunsysteem.
Kosten en toegankelijkheid
Hoewel immuuntherapie veelbelovend is, zijn de kosten van deze behandelingen momenteel hoog. Dit vormt een belemmering voor veel patiënten, vooral in minder welvarende regio’s. De hoop is dat door grootschalige implementatie en voortdurende studies de kosten van immuuntherapie op termijn zullen dalen, waardoor meer patiënten toegang kunnen krijgen tot deze potentieel levensreddende behandelingen.
De vooruitgang die wordt geboekt in de behandeling van darmkanker met immuuntherapie is baanbrekend. De indrukwekkende resultaten van de NICHE-2 studie laten zien dat immuuntherapie bij MSI-darmkanker niet alleen effectief is, maar ook de manier waarop we darmkanker behandelen kan transformeren. Met deze therapie kunnen patiënten mogelijk genezen zonder de ingrijpende gevolgen van traditionele behandelingen.
Dr. Myriam Chalabi en haar team hebben belangrijke stappen gezet in het verbeteren van de behandeling van darmkanker, en hun werk heeft de deur geopend voor een nieuw tijdperk in de oncologie, waarin immuuntherapie een cruciale rol speelt in het bestrijden van kanker.
Extra bijlage:
Zelf je immuunsysteem optimaliseren
Het optimaliseren van je immuunsysteem kan iedereen helpen om beter bestand te zijn tegen verschillende aandoeningen. Er zijn verschillende manieren om je immuunsysteem op een natuurlijke en gezonde manier te ondersteunen:
1. Gezonde voeding
Een gebalanceerd dieet, rijk aan fruit, groenten, volle granen, eiwitten en gezonde vetten, is essentieel voor een sterk immuunsysteem. Bepaalde voedingsstoffen spelen een cruciale rol in het versterken van je immuunsysteem, zoals vitamine C (bijvoorbeeld in citrusvruchten), vitamine D (gevonden in vette vis en via zonlicht), zink (in noten en zaden), en probiotica (voor een gezonde darmflora, bijvoorbeeld in yoghurt en gefermenteerde producten).
2. Lichamelijke activiteit
Regelmatige lichaamsbeweging, zoals wandelen, joggen, of zwemmen, versterkt niet alleen het cardiovasculaire systeem, maar helpt ook je immuunsysteem efficiënter te functioneren. Oefeningen stimuleren de productie van immuuncellen, wat je weerstand tegen infecties kan verhogen. Het is belangrijk om een balans te vinden, want te veel intensieve training kan het immuunsysteem verzwakken.
3. Voldoende slaap
Slaap is essentieel voor het herstel van het lichaam en het functioneren van je immuunsysteem. Onderzoek heeft aangetoond dat slechte slaap je weerstand kan verlagen en het risico op infecties kan vergroten. Volwassenen zouden streven naar 7-9 uur slaap per nacht om hun immuunsysteem optimaal te ondersteunen.
4. Stressmanagement
Langdurige stress kan het immuunsysteem onderdrukken, wat het lichaam kwetsbaarder maakt voor ziekteverwekkers. Technieken zoals meditatie, ademhalingsoefeningen, yoga en mindfulness kunnen helpen om stressniveaus te verlagen en je immuunsysteem te ondersteunen.
5. Hydratatie
Voldoende water drinken is cruciaal voor het goed functioneren van je immuunsysteem. Het helpt bij de afvoer van gifstoffen, het bevorderen van de opname van voedingsstoffen en het behouden van een gezond metabolisme. Streef ernaar om elke dag voldoende water te drinken, vooral tijdens warme maanden of bij lichamelijke inspanning.
6. Supplementen
In sommige gevallen kan het nuttig zijn om supplementen in overweging te nemen, zoals vitamine D, vitamine C, of zink, vooral als je voeding niet voldoende van deze nutriënten bevat. Overleg altijd met een arts voordat je begint met het nemen van supplementen, vooral in hoge doses.
7. Intermittent Fasting (Intermittent Vasten)
Intermittent fasting, ofwel periodiek vasten, is een populaire methode waarbij je gedurende een bepaald aantal uren per dag vast en in andere uren eet. Het meest voorkomende schema is bijvoorbeeld 16 uur vasten met een eetvenster van 8 uur. Studies suggereren dat intermittent fasting kan bijdragen aan verbeterde immuunfunctie doordat het het lichaam aanzet tot celreparatie en ontstekingsremming. Het kan ook de productie van gezonde immuuncellen bevorderen door autofagie, een proces waarbij het lichaam beschadigde cellen opruimt.
8. Vermijden van Te Veel Eten (Overeten)
Er is bewijs dat overeten, vooral het consumeren van veel calorieën in korte tijd, het immuunsysteem kan onderdrukken. Dit komt doordat het lichaam veel energie moet besteden aan de spijsvertering, wat mogelijk leidt tot ontstekingen en verminderde cellulaire functies. Het verminderen van het aantal eetmomenten kan je helpen om te eten met een gezondere balans van energie-inname, waardoor je lichaam zich beter kan richten op andere belangrijke processen, zoals het bestrijden van ziekteverwekkers.
9. Minder Eetmomenten en Insulinegevoeligheid
Minder vaak eten kan de insulinegevoeligheid verbeteren. Door minder frequent te eten, kunnen insulinespiegels stabiliseren, wat voordelen heeft voor de algehele gezondheid, waaronder het immuunsysteem. Hoge insulinespiegels kunnen namelijk ontstekingen bevorderen en bijdragen aan metabole aandoeningen, die het immuunsysteem kunnen verzwakken.
10. Risico’s van Weinig Eten
Hoewel het verminderen van eetmomenten voordelen kan hebben, is het belangrijk om te zorgen voor voldoende voedingsstoffen in de eetperiodes. Te weinig voeding, vooral onvoldoende eiwitten, vitaminen en mineralen, kan het immuunsysteem juist verzwakken. Dit kan leiden tot een verminderde productie van immuuncellen en een lagere weerstand tegen infecties. Het is dus cruciaal om de juiste voedingsstoffen te kiezen binnen het beperkte aantal eetmomenten.
Door deze leefstijlkeuzes toe te passen, kun je het vermogen van je immuunsysteem om ziekteverwekkers te bestrijden verbeteren en mogelijk het risico op aandoeningen verminderen. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts of diëtist voordat je grote veranderingen aanbrengt in je eetpatroon.